زردی نوزاد چیست؟

زردی نوزاد یا “هایپربیلی‌روبینمی” زمانی رخ می‌دهد که بیلی‌روبین، ماده‌ای زردرنگ که از تجزیه گلبول‌های قرمز در کبد تولید می‌شود، بیش از حد معمول در خون بالا رفته و باعث زرد شدن پوست، سفیدی چشم‌ها و مخاط داخلی بدن نوزاد می‌گردد. بیلی‌روبین به‌طور طبیعی از طریق کبد به صفرا تبدیل شده و از بدن دفع می‌شود، اما در نوزادان تازه متولد شده که کبد هنوز به طور کامل فعال نشده است، دفع بیلی‌روبین ممکن است دچار اختلال شود.

زردی معمولاً در چند روز اول پس از تولد ظاهر می‌شود و به مرور زمان با بلوغ سیستم کبدی کاهش می‌یابد. اما در برخی موارد، زردی شدید یا طولانی‌مدت ممکن است خطرناک بوده و نیاز به مداخله پزشکی داشته باشد.

علائم زردی نوزاد

علائم زردی نوزاد با توجه به شدت و درجه افزایش بیلی‌روبین متفاوت است. شایع‌ترین علائم عبارتند از:

زردی رنگ پوست

پوست نوزاد، به ویژه صورت و قسمت بالای بدن، زرد رنگ می‌شود. زردی ممکن است به قسمت‌های پایین‌تر بدن نیز گسترش یابد.

زرد شدن سفیدی چشم‌ها

یکی دیگر از علائم بارز، زرد شدن سفیدی چشم‌ها است که نشان‌دهنده افزایش بیلی‌روبین است.

خواب‌آلودگی غیرعادی

نوزادی که دچار زردی باشد ممکن است بیش از حد خواب‌آلود باشد و کمتر از حد معمول بیدار شود.

تغذیه ضعیف

نوزادانی که مبتلا به زردی هستند ممکن است به دلیل خواب‌آلودگی یا ضعف توانایی کافی برای مکیدن شیر مادر نداشته باشند.

تیره شدن رنگ ادرار

معمولاً ادرار نوزادان تازه‌متولد شده بی‌رنگ است، اما در زردی شدید ممکن است رنگ ادرار به زرد تیره تغییر کند.

مدفوع کم‌رنگ یا سفید

مدفوع نوزاد ممکن است کم‌رنگ‌تر از حالت طبیعی باشد و در موارد شدید به رنگ سفید دربیاید.

بی‌قراری یا گریه غیرمعمول

زردی شدید ممکن است منجر به بی‌قراری یا گریه غیرمعمول نوزاد شود، به ویژه زمانی که زردی به سیستم عصبی نیز تأثیر بگذارد.

انواع زردی نوزاد

زردی نوزاد را می‌توان به چند نوع تقسیم کرد که شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:

1. زردی فیزیولوژیک

این نوع زردی طبیعی است و معمولاً در روز دوم یا سوم بعد از تولد ظاهر می‌شود. زردی فیزیولوژیک ناشی از نارسایی سیستم کبدی در دفع بیلی‌روبین است و بدون نیاز به درمان خاص، ظرف یک یا دو هفته بهبود می‌یابد.

2. زردی ناشی از شیر مادر

در مواردی، زردی ممکن است بر اثر ترکیبات موجود در شیر مادر رخ دهد. این نوع زردی معمولاً خفیف است و با ادامه تغذیه با شیر مادر بهبود می‌یابد.

3. زردی ناشی از ناسازگاری گروه خونی

در صورتی که گروه خونی مادر با نوزاد ناسازگار باشد، تخریب گلبول‌های قرمز نوزاد می‌تواند باعث افزایش قابل توجه بیلی‌روبین و زردی شدید شود.

4. زردی پاتولوژیک

این نوع زردی غیرطبیعی است و ممکن است نشانه بیماری‌های جدی مانند عفونت، مشکلات کبدی، یا انسداد مجاری صفراوی باشد. زردی پاتولوژیک معمولاً خیلی زود (در 24 ساعت اول پس از تولد) ظاهر شده و نیازمند درمان پزشکی فوری است.

تشخیص زردی نوزاد

تشخیص زردی نوزاد عمدتاً از طریق ظاهر پوست و چشم‌ها صورت می‌گیرد، اما برای تعیین شدت زردی و سطح بیلی‌روبین خون، اقدامات زیر انجام می‌شود:

آزمایش بیلی‌روبین خون

این آزمایش دقیق‌ترین روش برای اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین خون است.

استفاده از دستگاه بیلی‌روبین‌سنج

دستگاه‌های غیرتهاجمی که با تاباندن نور به پوست نوزاد سطح بیلی‌روبین را اندازه‌گیری می‌کنند، روشی سریع و ساده برای تشخیص زردی هستند.

بررسی علائم بالینی

پزشک از طریق مشاهده علائم بالینی مانند درجه زردی پوست، خواب‌آلودگی، و تغذیه ضعیف می‌تواند شدت زردی را ارزیابی کند.

درمان زردی نوزاد

درمان زردی نوزاد به شدت و نوع آن بستگی دارد. برخی از درمان‌های رایج زردی عبارتند از:

1. فوتوتراپی (نوردرمانی)

در این روش، نوزاد زیر نور آبی مخصوص قرار می‌گیرد. این نور باعث شکسته شدن بیلی‌روبین در پوست شده و به دفع سریع‌تر آن از بدن کمک می‌کند. فوتوتراپی یکی از روش‌های بسیار موثر برای درمان زردی شدید است.

2. تغذیه مکرر با شیر مادر یا شیر خشک

تغذیه مکرر به دفع سریع‌تر بیلی‌روبین از طریق روده کمک می‌کند. برای نوزادانی که مبتلا به زردی خفیف هستند، تغذیه به‌عنوان اولین گزینه درمانی توصیه می‌شود.

3. تعویض خون

در موارد شدید زردی پاتولوژیک، تعویض خون ممکن است ضروری باشد. این روش با حذف بیلی‌روبین و گلبول‌های قرمز آسیب‌دیده از خون نوزاد می‌تواند وضعیت را بهبود دهد.

4. استفاده از داروها

در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهای خاصی برای کاهش سطح بیلی‌روبین یا حمایت از عملکرد کبد تجویز کند.

پیشگیری از زردی نوزاد

هرچند که نمی‌توان تمام موارد زردی را پیشگیری کرد، اما اقداماتی برای کاهش خطر بروز یا شدت زردی وجود دارد.

تغذیه زودهنگام پس از تولد

تغذیه با شیر مادر بلافاصله پس از تولد به دفع بهتر بیلی‌روبین کمک می‌کند.

کنترل ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد

پزشکان می‌توانند با آزمایش‌های دوران بارداری ناسازگاری گروه خونی را شناسایی کرده و اقدامات لازم را انجام دهند.

چکاپ منظم پس از تولد

بررسی وضعیت نوزاد در روزهای اول زندگی و ارزیابی زردی نقش مهمی در پیشگیری از عوارض دارد.

عوارض زردی درمان‌نشده

در صورتی که زردی نوزاد به موقع درمان نشود، ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشد:

کرنیکتروس

کرنیکتروس یک وضعیت خطرناک است که در آن بیلی‌روبین وارد مغز شده و باعث آسیب دائمی به سیستم عصبی می‌شود.

مشکلات شنوایی

زردی شدید ممکن است منجر به آسیب شنوایی و کم‌شنوایی در نوزاد شود.

فلج مغزی

در موارد شدید زردی، امکان ابتلا به فلج مغزی وجود دارد.

نتیجه‌گیری

زردی نوزاد یک مشکل رایج است که معمولاً خفیف بوده و به صورت خودبه‌خودی بهبود می‌یابد. اما در موارد شدید یا غیرطبیعی، تشخیص و درمان به موقع اهمیت زیادی دارد. والدین و پزشکان باید نسبت به علائم زردی هوشیار باشند و در صورت مشاهده علائم شدید یا طولانی‌مدت، اقدامات درمانی مناسب را انجام دهند. توجه ویژه به تغذیه نوزاد و مراقبت‌های پزشکی در روزهای اولیه زندگی، نقش مهمی در پیشگیری از عوارض زردی و حفظ سلامت نوزاد دارد.